Γκελης Ν. Δημητριος [Δρ],

Ιατρός Ωτορινολαρυγγολόγος, Οδοντίατρος, Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Ιατρικός Εμψυχωτής (Medical Life Coach)

Γκέλης Δ. Νικόλαος [Δρ}, Κόρινθος

Ψυχολόγος, Κόρινθος .(JavaScript must be enabled to view this email address)

Γκελη Αικατερινη

Ιατρός, Ακτινολόγος, Άσσος, Κορινθίας

Τους χειμερινούς μήνες όλοι προστατεύονται από το να εκτεθούν κρύο, το χιόνι και την παγωμένη ατμόσφαιρα. Αρκετοί είναι υποχρεωμένοι για λόγους εργασίας ή άλλοι για λόγους ψυχαγωγίας να εκτεθούν για αρκετή ώρα στο ψύχος ή άλλοι να υποστούν κάποιο ατύχημα και να βρεθούν αναγκαστικά για μεγάλο χρονικό διάστημα σε ψύχος.

Όταν το ανθρώπινο σώμα εκτίθεται για αρκετή ώρα σε χαμηλές θερμοκρασίες, χωρίς να είναι επαρκώς προστατευμένο, αρχίζει να χάνει θερμότητα ταχύτερα από όση φυσιολογικά παράγει με επακόλουθο την πρόκληση υποθερμίας, δηλαδή η θερμοκρασία του σώματός του γίνεται ανώμαλα χαμηλή [1].

Η μεγάλη πτώση της θερμοκρασίας του σώματος  μεταξύ των άλλων επηρεάζει και την εγκεφαλική λειτουργία, κάνοντας το θύμα να μη μπορεί να σκεφτεί καθαρά ή να κινηθεί όπως πρέπει.

Το γεγονός αυτό κάνει την υποθερμία ιδιαίτερα επικίνδυνη, διότι το άτομο μπορεί να μη συνειδητοποιεί τι του συμβαίνει και αδυνατεί να πάρει σωστές αποφάσεις.

Η υποθερμία συνήθως εκδηλώνεται όταν κανείς εκτίθεται σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες του περιβάλλοντος , αλλά μπορεί να προκληθεί ακόμη και στη θερμοκρασία των 4,4°C, όπως όταν αναγκάζεται κάποιος να παραμένει υπό βροχήν για πολλή ώρα, έχει μεγάλη εφίδρωση ή έχει βυθιστεί σε παγωμένο νερό.

Αν κάποιος εκτεθεί για μικρό χρονικό διάστημα σε συνθήκες ψύχους παθαίνει αγγειοσύσπαση των περιφερικών αρτηριδίων  μέσω του συμπαθητικού νευρικού συστήματος και ελάττωση του μεταβολισμού του. Το αποτέλεσμα αυτό γίνεται εντονότερα αισθητό στα άκρα του. Η αγγειοσύσπαση δεν εκδηλώνεται  στην περιοχή της κεφαλής και του τραχήλου.
Προκειμένου το σώμα να αντιρροπήσεις την απώλεια της θερμοκρασίας, αρχικά εκδηλώνει ρίγη (τουρτουρίζει), ακούσιες μυικές συστολές και αυξάνει το μεταβολισμό κατά 2-6 φορές. Στην αρχή προκαλείται ταχυκαρδία και αύξηση της αρτηριακής πίεσης που ακολουθείται προοδευτικά από βραδυκαρδία και , υπόταση. Ο θάνατος ακολουθεί από πρόκληση κοιλιακή μαρμαριγή ή καρδιακή ασυστολία, όταν η θερμοκρασία φτάσει  μεταξύ των -28-25°C [2].

Φυσιολογία του ανθρωπίνου σώματος σε συνθήκες ψύχους

Η σύντομη έκθεση σε συνθήκες έντονου ψύχους έχει ως επακόλουθο  την πρόκληση χιονιστρών, κρυοπαγημάτων, νεκρώσεων των άκρων και υποθερμία. Τα συμπτώματα αυτών των καταστάσεων επιδεινώνονται  αν φυσάει άνεμος,  ο πάσχων έχει βυθιστεί σε νερό ή έχει πιεί αλκοολούχο ποτό.

Η παρατεταμένη έκθεση στο ψύχος και το σωματικό στρες που το συνοδεύει  προκαλεί οσμωτική διούρηση και αποβολή νατρίου και χλωρίου, διότι έχει καταργηθεί η αυτορρύθμιση της λειτουργίας των νεφρών, η οποία εξαρτάται από νατριοουρητικά πολυπεπτίδια..

Η αύξηση της διούρησης ελαττώνει τον όγκο του αίματος, ελαττώνει τη σωματική ικανότητα για εργασία, και αυξάνει τη γλοιότητα του αίματος. Μια ξαφνική βύθιση σε παγωμένο νερό δημιουργεί για 1-2 λεπτά υπεραερισμό, που αυξάνει τον κίνδυνο πνιγμονής. Στη συνέχεια ελαττώνεται η αναπνευστική συχνότητα, ανάλογα με τις μεταβολικές ανάγκες.

Στη σοβαρή υποθερμία η κατακράτηση διοξειδίου του άνθρακα προκαλεί αναπνευστική και μεταβολική οξέωση. Η υποθερμία προκαλεί προοδευτικά εξασθένηση των πνευματικών λειτουργιών, που εκδηλώνονται με απάθεια, αλλόκοτη συμπεριφορά, που καταλήγει σε λήθαργο και κώμα, όταν οι θερμοκρασίες φτάσουν στους -30-28 °C.

Το παράδοξο αίσθημα ζέστης και αγωνίας που συνοδεύει αυτή την εξέλιξη οφείλεται στις διαταραχές των εγκεφαλικών υποδοχέων [2].
Η αντίδραση του ανθρώπινου σώματος στο ψύχος και οι κίνδυνοι που το συνοδεύουν μετριάζονται από παράγοντες που επηρεάζουν την παραγωγή της θερμότητας και απώλειας. Στους παράγοντες αυτούς περιλαμβάνονται η σοβαρότητα και η διάρκεια των ψυχρών ερεθισμάτων, η σωματική κίνηση και άσκηση, το μέγεθος των αντιδράσεων του μεταβολισμού και  τα ατομικά χαρακτηριστικά, όπως η σύσταση του σώματος, η ηλικία και το φύλο.

Το στρες του ψύχους γρήγορα υπερκαλύπτει τη θερμορρυθμιστική ικανότητα του ανθρωπίνου σώματος, που μπορεί να εκδηλωθεί ως ψυχική και σωματική ακινητοποίηση μέχρι την πρόκληση του θανάτο [3].

Η υποθερμία από έκθεση στο ψύχος μπορεί να προληφθεί όταν τα άτομα έχουν εκπαιδευτεί πως θα την αποφύγουν, αλλά και όταν θα συμβεί στους ίδιους ή άλλους πως θα προκαλέσουν μια ελεγχόμενη επαναθέρμανση, ιδιαίτερα, όταν η εσωτερική θερμοκρασία του σώματος βρίσκεται κάτω των 3°C [4].

Έκθεση στο ψύχος και κατανάλωση οινοπνευματωδών
Κάτω από φυσιολογικές συνθήκες θερμοκρασίας η κατανάλωση ενός οινοπνευματώδους ποτού προκαλεί αγγειοδιαστολή, αυξάνει τη ροή του αίματος στο δέρμα, στους βλεννογόνους και στα άκρα και δημιουργεί  αίσθημα θερμότητας. Επίσης μπορεί να προκαλέσει εφίδρωση.

Το οινόπνευμα προκαλεί αγγειοδιαστολή  στο δέρμα και τους βλεννογόνους, διότι παραλύει τις νευρικές απολήξεις που ρυθμίζουν το μέγεθος των αρτηριδίων, και επιτρέποντας τους να διαστέλλονται . Αποτέλεσμα αυτού του γεγονότος είναι η πτώση της θερμοκρασίας του σώματος.

Αποτέλεσμα της παραπάνω κατάστασης είναι να αυξάνει η αιματάρδευση των επιφανειών του σώματος και να αποβάλλεται διαρκώς περισσότερη θερμοκρασία. Αυτό το γεγονός δημιουργεί την ψευαίσθηση ότι πίνοντας κανείς κάποιο οινοπνευματώδες ποτό, όταν είναι εκτεθειμένος στο ψύχος, αρχίζει να ζεσταίνεται.

Δεν υπάρχουν επιστημονικά δεδομένα ότι το οινόπνευμα ασκεί κάποιο άμεσο αποτέλεσμα στη θερμοκρασία του σώματος.

Η λαϊκή δοξασία ότι η κατανάλωση οινοπνεύματος κάνει καλό σε όσους εκτίθενται στο κρύο είναι αστήρικτη. Βεβαίως δεν είναι λάθος να καταναλώσει κάποιος μια μικρή ποσότητα βιολογικού κόκκινου Αγιωργίτικου όταν τον πιάνουν ρίγη και ¨κρυάδες¨ και για σύντομο χρονικό διάστημα και αμέσως καταφεύγει στη θαλπωρή ενός ζεστού περιβάλλοντος χώρου.

Σε περίπτωση κατανάλωσης μεγάλης ποσότητας οινοπνευματώδους ποτού από κάποιον παγόπληκτο καταστέλλεται ο κεντρικός θερμορρυθμιστικός μηχανισμός και μπορεί να προκληθεί επικίνδυνη πτώση της θερμοκρασίας του σώματος, η οποία γίνεται εντονότερη, όταν διατηρείται χαμηλή η θερμοκρασία του περιβάλλοντος.

Η κατάσταση αυτή μπορεί να επιδεινωθεί, διότι η ψευδαίσθηση της θερμότητας που προκαλείται με την μικρή κατανάλωση οινοπνεύματος δρα παραπλανητικά και κάνει τον παγόπληκτο να πίνει περισσότερο, πράγμα που οδηγεί στην πτώση της εσωτερικής θερμοκρασίας, το πάγωμα  του σώματος και την επίσπευση του μοιραίου.

Σε περίπτωση που κάποιο άτομο έχει βυθιστεί σε παγωμένο νερό και διασωθεί, οι διασώστες, αφού τον περιτυλίξουν σε μια ζεστή κουβέρτα  μπορούν να του δώσουν να πιει οινόπνευμα, διότι αυτό προάγει την κυκλοφορία του αίματος στην επιφάνεια του σώματος και αυτό βοηθάει στην απορρόφηση της εξωτερικής θερμότητας. Αυτό βοηθάει στην αποκατάσταση της φυσιολογικής θερμοκρασίας.

Συμπέρασμα, όποιος εκτίθεται για μακρό χρονικό διάστημα στο ψύχος δεν πρόκειται να ζεσταθεί πίονοντας οποιοδήποτε οινοπνευματώδες ποτό. Αντ’αυτών χρήσιμα είναι τα ζεστά ροφήματα σοκολάτας [5].

Βιβλιογραφία
1. Long WB 3rd1, Edlich RF, Winters KL, Britt LD. Cold injuries. J Long Term Eff Med Implants. 2005;15(1):67-78.
2. Granberg PO. Human physiology under cold exposure. Arctic Med Res. 1991;50 Suppl 6:23-7.
3. Stocks JM1, Taylor NA, Tipton MJ, Greenleaf JE. Human physiological responses to cold exposure. Aviat Space Environ Med. 2004 May;75(5):444-57.
4. Wittmers LE Jr. Pathophysiology of cold exposure. Minn Med. 2001 Nov;84(11):30-6.
5. Horie S. Disorders caused by heat, cold, and abnormal pressure. Nihon Rinsho. 2014 Feb;72(2):223-35.